آنچه در این مقاله می خوانید:
در پاسخی خلاصه به این سوال می‌توان گفت که نوعی گاز بی‌بو، بی‌رنگ و بی‌مزه دارای فرمول شیمیایی CO و متشکل از یک اتم اکسیژن و یک اتم کربن می‌باشد. این گاز دو اتمی، فاقد بو و تا حد زیادی خفه‌کننده است و به همین علت با عنوان قاتل نامرئی و یا قاتل خاموش هم شناخته می‌شود. البته با این وجود، دارای کاربردهای بسیاری است و در صنایع مختلفی از جمله در صنعت فلزات اولیه استفاده می‌شود.
پس اگر به آشنایی بیشتر با گاز مونوکسید کربن و ویژگی‌های آن یا حتی به اطلاع از کاربردهای کربن مونوکسید علاقمند هستید، با ما همراه باشید. در ادامه این مطلب به بررسی تمامی خصوصیات و مشخصات مهم آن، از جمله نکات ایمنی و خطرات خواهیم پرداخت.
مشخصات مونوکسید کربن
این گاز بر اساس سوختن یا احتراق ناقص کربن از جمله زغال سنگ و نفت به وجود می‌آید و دارای مشخصات و ویژگی‌های زیر است:
- قابل اشتعال
- بسیار سمی (در صورت استنشاق)
- بی‌رنگ
- بی‌مزه یا بی‌طعم
- پایدار
- کشنده
- دارای تراکم بیشتر نسبت به هوا
- سبک‌تر از هوا
- دارای دمای جوش ۵/۱۹۱ درجه سلسیوس
- دارای دمای ذوب ۰۲/۲۰۵ درجه سلسیوس
همچنین برخلاف گاز اتیلن که بوی کمی دارد، گاز کربن مونوکسید کاملاً بی‌بو می‌باشد و تشخیص وجود آن در محیط به سادگی امکانپذیر نیست.
Tlv برای گاز مونوکسید کربن
میزان TLV (Threshold Limit Value) برای گاز کربن مونوکسید حدود ۲۵ ppm یا ۲۹ میلی‌گرم است.
حد مجاز مونوکسید کربن
مجموعاً حد مجاز یا PEL آن حدود ۵۰ ppm در میانگین ۸ ساعت است.
آیا گاز مونوکسید کربن قابل اشتعال است؟
مهمترین سؤال در خصوص تمام گازها، از جمله کپسول گاز مونوکسید کربن، قابلیت احتراق یا قابل اشتعال بودن آن‌ها است. در نتیجه برای پاسخ به این سؤال باید گفت بله. در صورت عدم رعایت نکات ایمنی و اختلاط این گاز با هوا، خطر جدی آتش سوزی وجود خواهد داشت.
روش تولید
چگونگی تولید مونوکسید کربن بسیار ساده است و با احتراق یا سوختن ناقص کربن انجام می‌شود. در نتیجه هر وسیله‌ای که با هیدروکربن کار می‌کند، دارای قابلیت تولید این گاز است. برای مثال، حتی بخاری و آبگرمکن هم توانایی تولید آن را دارند.
همچنین میزان و مقدار تولید به شرایط و یا روش تولید آن بستگی دارد. به عبارت دیگر، اگر هنگام سوختن کربن میزان کمی از اکسیژن وجود داشته باشد، CO به عنوان جایگزین گاز دی اکسید کربن تولید خواهد شد.
منابع CO
این موارد از اصلی‌ترین منابع CO در منازل و سطح شهر هستند:
- پایانه مسافربری
- بخاری گازی و چوبی
- بخاری نفتی
- شومینه گازی و چوبی
- دود سیگار
- اگزوز خودروی روشن
- وسایل نقلیه موتوری
- آبگرمکن
- نقص در دودکش
- مشعل شوفاژ خراب
از این رو تمامی افراد باید با نکات و موارد ایمنی گاز کربن مونوکسید آشنا شوند.
کاربردهای این گاز
در مجموع کاربردهای این گاز شامل چنین مواردی است:
- صنایع شیمی: مواد شیمیایی نظیر استر، فسژن، گلیکول و غیره با کمک گاز کربن مونوکسید تولید می‌شود.
- صنایع فلزی: کربن مونوکسید یک کاهش دهنده شیمیایی در بازیافت فلزات است. همچنین برای تولید فلزات خالص در راستای تجزیه کربونیل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تولید متانول: هیدروژناسیون کردن کربن مونوکسید موجب تولید متانول می‌شود.
- تولید سلول‌های خورشیدی: این گاز در یکی از مواد اولیه برای تولید سلول‌های خورشیدی استفاده می‌شود.
- تولید مواد شیمیایی آلی و غیر آلی: کربن مونوکسید برای تولید مواد شیمیایی آلی مثل سیتریک اسید و مواد شیمیایی غیر آلی مثل تیتانیوم دی اکسید کاربرد دارد.
- سوخت: ترکیب گاز کربن مونوکسید با گازهای دیگر از جمله گاز هیدروژن و گاز متان باعث تولید سوخت می‌شود.
- لیزرهای مادون قرمز: در لیزر مادون قرمز پرقدرت از این گاز کاربردی استفاده می‌شود.
- بسته‌بندی: در بسته‌بندی غذاها و خوراکی‌ها به منظور تازه نگه داشتن مواد از این گاز به میزان مجاز استفاده می‌شود.
البته این موارد خلاصه‌ای از کاربردهای CO هستند و موارد مصرف آن بسیار گسترده است.
نیمه عمر مونوکسید کربن
نیمه عمر کربن مونوکسید یا CO در دما و هوای اتاق حدود ۳ الی ۴ ساعت است. البته صد در صد اکسیژن نیمه عمر را به ۳۰ الی ۹۰ دقیقه می‌رساند. ضمناً این گاز توسط ریه در بدن از بین خواهد رفت.
مونوکسید کربن در سیگار
این گاز در دود سیگار وجود دارد. پس با این وجود گاهی مصرف طولانی مدت سیگار می‌تواند موجب بروز مسمومیت در مصرف کننده شود.
جاذب مونوکسید کربن
زمانی که مس کلرید در یک حلال مناسب مثل هیدرولیک اسید حل شود، بهترین گزینه برای استفاده به عنوان جاذب این گاز به حساب می‌آید.
اثرات مونوکسید کربن بر بدن
اگرچه CO گازی سمی و خطرناک به حساب می‌آید، اما اثرات آن بر بدن به میزان غلظت بستگی دارد. در عین حال مسمومیت با آن و در نهایت مرگ و میر یکی از عوامل رایج در مسمومیت با گاز در جهان به شمار می‌رود.
از مهمترین اثرات آن در بدن باید به ترکیب شدن آن با هموگلوبین خون یا گلبول‌های قرمز و به وجود آمدن ماده کربوکسی هموگلوبین اشاره کرد. در نتیجه اکسیژن کمتری به بدن فرد خواهد رسید. سپس به ترتیب چنین عواملی در شخص مشاهده می‌شوند:
- سوزش چشم
- حس خواب آلودگی مفرط مشابه با سرماخوردگی پس از ۱ الی ۲ ساعت
- گزگز یا درد بدن
- خونریزی بینی
- سرگیجه و حالت تهوع
- بیهوش شدن
البته هر یک از این علائم و اثرات مونوکسید کربن در بدن به غلظت گاز، بدن شخص، فضا و عوامل متعدد دیگری بستگی دارد. همچنین بدن انسان در صورت در معرض قرار گرفتن مداوم با حتی مقدار کمی از کربن مونوکسید دچار بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود.
علائم وجود گاز مونوکسید کربن در اتاق
با وجود اینکه کاربردهای گاز مونوکسید کربن در صنایع مختلف موجب منفعت انسان شده است، اما باید با علائم وجود و خطرات آشنا شد تا از خسارات جانی و مالی آن دوری کرد. مهمترین علائم وجود این گاز در اتاق، مربوط به اثرات آن در بدن است.
در واقع از آنجایی که بی‌رنگ و بی‌بو می‌باشد، امکان تشخیص ظاهری آن وجود ندارد. در نتیجه در صورت به وجود آمدن علائمی مشابه آنفولانزای بدون تب باید به سرعت اقدامات لازم را انجام داد. همچنین امروزه دستگاهی با عنوان دیتکتور (Detector) یا ردیاب گاز کربن مونوکسید تولید شده است که در صورت انتشار گاز به کاربران هشدار خواهد داد.
مسمومیت با مونوکسید کربن
به طور کلی علائم مسمومیت با CO مشابه با اثرات آن در بدن است اما مهمترین آن‌ها شامل سردرد و خستگی مفرط می‌باشد. پس از آن علائمی نظیر تشنج، تاری دید، پرش عضلانی، سیاهی رفتن چشم، استفراغ و تپش قلب نمایان می‌شود و در نهایت بیهوشی و مرگ آخرین مورد از مسمومیت با این گاز است. در صورت مشاهده هر یک از علائم مسمومیت باید سریعاً شخص مسموم را از محل دور کرد و راه‌های تنفسی را باز نمود. پادزهر سم مونوکسید کربن نیز ساخته شده و در چنین مواردی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
بیاحتیاطیهایی نظیر استفاده از بخاری بدون دودکش یا نصب اشتباه بخاری و مواردی از این قبیل، از اصلی‌ترین دلایل مسمومیت با این گاز هستند. در نتیجه رعایت نکات ایمنی مهمترین اقدام در راستای جلوگیری از بروز این مشکل است.
استانداردها، خطرات و نکات ایمنی
برای استفاده صحیح و برخورداری از مزایای این گاز باید از تمامی استانداردها، خطرات و نکات ایمنی مربوط به آن اطلاع یافت.
استانداردهای گاز مونوکسید کربن:
- سیلندر گاز آن از نوع استاندارد دارای رنگ بدنه قرمز و گلوئی زرد است.
- شیر سیلندر آن نیز از نوع استاندارد مدل چپ گرد است و DIN1 یا BS4 می‌باشد.
خطرات گاز مونوکسید کربن:
- گاز گرفتگی
- مسمومیت
- مرگ و میر
- بیماری
- خطر انفجار
نکات ایمنی گاز مونوکسید کربن:
- استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد
- کنترل مسیر دودکش و داشتن کلاهک مخصوص
- توجه به وجود رنگ آبی شعله بخاری
- نصب آبگرمکن در مکان مناسب
- رعایت ساعات کاری استاندارد برای کارهای صنعتی
- رعایت استانداردهای نصب وسایل گرمایشی
- وجود دودکش مستقل برای وسایل گازسوز
- عدم استفاده از منقل در خانه
- خرید از مراکز معتبر
- عدم تعمیر وسایل گرمایشی توسط افراد غیرمتخصص
- احتیاط در حمل و نقل
- تست سیلندر گاز توسط افراد متخصص
همچنین در صورت به‌کارگیری گاز مونوکسید کربن برای صنایع شیمی، صنایع فلزی و سایر مصارف باید تمامی دستورالعمل ها را رعایت کرد.
واکنش سوختن کربن مونوکسید با اکسیژن
زمانی که کربن یا کربن مونوکسید با اکسیژن می‌سوزد، این واکنش ایجاد خواهد شد:
C + O2 → CO2 ; ΔH=−394 KJ/mol
قیمت کپسول مونوکسید کربن
مانند سایر گازهای صنعتی از جمله گاز بوتان، قیمت کپسول CO به عوامل متعددی بستگی دارد. برای مثال درصد خلوص، سیلندر، اندازه و نحوه حمل و نقل از جمله موارد تأثیرگذار در قیمت هستند.
خرید گاز مونوکسید کربن
خرید گاز CO از مراکز معتبر مهمترین نکته برای برخورداری از مزایا و خریدی مطمئن است. به این ترتیب می‌توان از خطرات مربوط به خریدی بی‌کیفیت دوری کرد. شرکت پارس هوای البرز انواع گازهای خالص آزمایشگاهی و صنعتی را با بهره‌گیری از چندین سال تجربه عرضه می‌دارد.
به انضمام این موارد، تست سیلندرهای گاز مهمترین خدمت این شرکت معتبر در عرضه کپسول گاز مونوکسید کربن است. برای اطلاعات بیشتر، خرید یا اطلاع از قیمت با کارشناسان ما تماس حاصل فرمایید.