آنچه در این مقاله می خوانید:
اگر بخواهیم به زبان ساده اثر گلخانه‌ای (Greenhouse Effect) را شرح دهیم، باید از شما بخواهیم یک توپ را تصور کنید. وقتی یک توپ را از بالا به زمین پرتاب میکنید، دوباره به بالا برمی‌گردد؛ اما با سرعت و انرژی کمتر. حال زمانی که نور خورشید به زمین می‌تابد، قسمتی از آن با طول موج بیشتر و انرژی کمتر به بالا برمی‌گردد. آنچه که باعث ایجاد اثر گلخانه ای می‌شود، اشعه‌ای با انرژی کمتر از نور مرئی به نام فروسرخ است. در مسیر بازگشت فروسرخ به بالا، گازهایی وجود دارند که فروسرخ را در خودشان حبس می‌کنند و باعث ایجاد گرمای زیادی در سطح زمین می‌شوند. دراین بازه زمانی سطح زمین گرم تر از جو می‌باشد و به این حالت اصطلاحا «اثر گلخانه‌ای» می‌گویند.
تعریف اثر گلخانه‌ای
اثر گلخانه‌ای فرایندی است از تأثیرات مستقیم گازهای گلخانه‌ای بر روی تابش خورشید در جو و بالا بردن دمای سطح زمین. در این فرایند گرمای سطح زمین به دمایی بالاتر از دمای طبیعی جو می‌رسد و از این‌رو این امر موجب تغییرات آب‌وهوا بر کره زمین می‌گردد.
دلیل انتخاب نام اثر گلخانه‌ای: این پدیده چگونه کار می‌کند؟
اگر دقت کرده باشید، سقف و دیواره گلخانه‌ها با شیشه یا پلاستیک روشنی پوشانده شده است. زمانی که نور خورشید وارد گلخانه می‌شود و مجددا منعکس می‌گردد، شیشه یا پلاستیک آن را جذب می‌کند. در سطح زمین، گازهای گلخانه ای مانند همین شیشه یا پلاستیک عمل می‌کنند. به همین دلیل به این پدیده اثر گلخانه ای گفته می‌شود.
اثر گازهای گلخانه‌ای
عمده این گازها به صورت طبیعی در جو زمین وجود دارند؛ بخار آب، دی اکسید کربن، نیتروژن، دی اکسید نیتروژن، متان و اوزون از جمله این گازهای طبیعی هستند. لازم است در این قسمت از مقاله اشاره کنیم که بدون این گازها، حیات روی زمین پدیدار نمی‌شد و دمای زمین بسیار پایین می‌ماند.
بیشتر بخوانید: گاز گلخانه‌ای چیست؟
اثر گازهای گلخانه‌ای بر زندگی موجودات: انسان چرخه طبیعت را بهم میزند!
این گازها برای هزاران سال در زمین ثابت بودند و در کنار آن، دمای زمین هم ثابت و پایدار مانده بود. تا اینکه موجود دوپای خارق‌العاده‌ای قدم به زمین گذاشت و روز به روز پیشرفت کرد. پیش از انقلاب صنعتی و پیشرفت بشر، این گازها در تعادل بودند. برای مثال، دی اکسید کربن تولید می‌شد اما گیاهان برای فتوسنتز آن را جذب می‌کردند.
با وجود فعالیت های بشر و شهر سازی و افزایش بی‌رویه گازهای دارای اثر گلخانه‌ای، طبیعت از پس تعدیل کردن خود برنیامد و بدین گونه دمای زمین روز به روز گرم‌تر شد. می‌توان گفت تقریبا تمامی فعالیت‌های بشر موجب افزایش این نوع گازها می‌شود. استفاده بیش از حد از وسایل نقلیه و سوخت‌های فسیلی، افزایش سرسام آور تولید زباله ها، افزایش دام و دامداری، استفاده از هرگونه لوازم برقی و استفاده از روش‌های مدرن کشت و کشاورزی، همه و همه این گازها را افزایش می‌دهند.
کاهش اثر گلخانه‌ای: چگونه گاز های گلخانه‌ای را از بین ببریم؟
راستش را بخواهید مدت زمانی که گازهای گلخانه‌ای به صورت طبیعی در جو زمین مهمانمان هستند، بسیار زیاد است. برای مثال، دی اکسید کربن می‌تواند 200 سال تا 450 سال در جو زمین باقی بماند و اگر در اثر سوختن سوخت‌های فسیلی تولید شده باشد، این زمان بیشتر هم می‌شود. همانطور که پیش از این گفتیم، فرآیندهای طبیعی مانند باران (برای کاهش بخار آب) یا فتوسنتز گیاهان برای از بین بردن دی اکسید کربن، به تنهایی جوابگو نیستند و حتی این فرآیند های طبیعی هم دچار اختلال شده اند. با تمام این اوصاف، تنها راه کاهش اثر گلخانه‌ای، کمتر تولید کردن این نوع گازهاست.
رابطه رژیم غذایی با گرم تر شدن زمین و اثر گلخانه‌ای چیست؟
شاید در ابتدا این دو کلمه «رژیم غذایی» و «گرم تر شدن زمین» با هم بی ربط باشند؛ اما با شرح مفصلی از رژیم غذایی صحیح‌تر که در ادامه به آن پرداخته می‌شود، به ارتباط عمیق میان این دو کلمه پی می‌برید.
همانطور که در بالا اشاره کردیم، یکی از دلایل افزایش گازهای دارای اثر گلخانه‌ای، افزایش دام و دامداری است. یک رژیم غذایی صحیح، شامل پروتئین گیاهی و فیبر بیشتر و پروتئین حیوانی و گوشت قرمز کمتر است. همچنین به عنوان یکی دیگر از عوامل افزایش این گازها و بیشتر شدن اثر گلخانه‌ای، به افزایش زباله‌ها در طبیعت اشاره کردیم.
با افزایش مصرف فیبر، بدن انسان برای مدت زمان طولانی‌تری احساس سیری می‌کند. پس هم غذای کمتری مصرف می‌شود و به دنبال آن، دور ریز کمتری خواهد داشت و در نهایت زباله کمتری تولید خواهد شد. هم اینکه از گوشت قرمز کمتر استفاده می‌شود و دام و دامداری کاهش می‌یابد.
پلاستیک از ازل تا ابد دشمن زمین می ماند.
در این پاراگراف هم همچنان به ادامه بحث کاهش اثر گلخانه‌ای میپردازیم. همانطور که قطعا همه ما، از کودک دبستانی تا بالغین می‌دانیم، پلاستیک ماده‌ای تقریبا غیرقابل تجزیه است. این خاصیت پلاستیک باعث شده زمین زیبای ما به سطل زباله‌ای برای پلاستیک‌ها تبدیل شود. هم زمین خاکی ما و هم اقیانوس‌ها از این زباله‌های چغر در امان نیستند.
تنها کافیست یک لحظه به این جمله دقت کنید، تا برق از سرتان بپرد؛ به طور میانگین یک میلیون کیسه پلاستیکی در دقیقه استفاده می‌شود. این کیسه‌ها در نهایت به زباله‌هایی ماندگار تبدیل می‌شوند که در ادامه، تولید حجم انبوهی از گازهای دارای اثر گلخانه‌ای و تقویت اثر گلخانه‌ای را به دنبال دارد. درنهایت اثر گلخانه‌ای افزایش می‌یابد و زمین ما روز به روز گرم‌تر و فرسوده‌تر می‌شود.
کم کردن مصرف پلاستیک و کاهش اثر گلخانه‌ای
خوشبختانه راه‌های بسیار ساده‌ای برای کاهش قابل توجه مصرف پلاستیک وجود دارد. اگر هرکدام از ما به مسئولیت خطیرمان در حفظ سلامت زمین آگاه باشیم و در این راستا قدم برداریم، قطعا حال و روز زمینمان بهتر می‌شود. چند راهکار ساده مانند همراه داشتن لیوان‌های سرامیکی یا شیشه‌ای، استفاده از ظروف شیشه‌ای به جای پلاستیکی برای تولید آب و نوشیدنی‌ها و همچنین پیچیدن مواد غذایی مانند سبزیجات و گوشت، در کاغذ یا پارچه‌های نخی به جای پلاستیک، می‌تواند به کاهش مصرف پلاستیک و در نتیجه کاهش اثر گلخانه‌ای کمک بسزایی کند.
اثر گلخانه‌ای و کاهش بارش
همانطور که در ابتدای مقاله نیز اشاره کردیم، نبود اثر گلخانه‌ای برابر با نبود حیات بر زمین است؛ چرا که بدون آن، سطح زمین به یک لایه عظیم الجثه یخی تبدیل می‌شد. اما آنچه که نگران کننده است، افزایش میانگین دمای کره زمین است که اثرات مخربی بر جای می‌گذارد.
این روزها همگی شاهد کاهش بارش باران در کشورمان هستیم. این تغییر الگوی بارش و کم تر شدن بارش‌ها از عوارض همین اثر گلخانه‌ای و افزایش بی‌رویه این دسته از گازها است.
عوارض اثر گلخانه‌ای: آب شدن قطب ها و به خطر افتادن جان موجودات زنده
از دیگر عوارض اثر گلخانه‌ای، آب شدن یخ‌های قطبی و بالا آمدن سطح آب‌های آزاد جهان و عکس آن، کاهش سطح آب دریاچه‌هاست؛ همان چیزی که طی سال‌های اخیر بر سر دریاچه‌های کشورمان آمده است. به راستی که افزایش اثر گلخانه‌ای موجب به خطر افتادن حیات همه موجودات زنده روی این کره خاکی می‌شود.
بهتر است بگوییم اثر گلخانه‌ای شمشیر دو لبه‌ای است که ما انسان‌ها لبه‌ای از آن را هرروز برنده‌تر و تیزتر می‌کنیم. در نهایت، این روند موجب افزایش بیماری‌ها و مرگ و میر افراد خواهد شد.
خوب بود.