در این مقاله می‌خوانید:
گازهای بوتان و پروپان از جمله مهم‌ترین سوخت‌های گازی هستند که در مصارف خانگی، صنعتی و تجاری کاربرد گسترده‌ای دارند. این دو گاز که جزو ترکیبات اصلی گاز مایع (LPG) محسوب می‌شوند، از نظر ترکیب شیمیایی شباهت زیادی دارند، اما تفاوت‌های مهمی نیز بین آن‌ها وجود دارد. برخی از این تفاوت‌ها شامل نقطه جوش، فشار بخار، چگالی انرژی و میزان کارایی در شرایط آب و هوایی مختلف است.
انتخاب بین بوتان و پروپان به نوع مصرف، محیط جغرافیایی و نیازهای گرمایشی بستگی دارد. در این مقاله از پارس هوای البرز، به بررسی تفاوت گاز بوتان و پروپان، شباهت و کاربرد آن‌ها خواهیم پرداخت.
گاز بوتان چیست؟
گاز بوتان یکی از هیدروکربن‌های مهم در دسته آلکان‌هاست که فرمول شیمیایی آن C₄H₁₀ است. این گاز به عنوان یکی از اجزای اصلی گاز مایع (LPG) شناخته می‌شود و معمولاً در ترکیب با پروپان برای استفاده در سوخت‌های خانگی و صنعتی عرضه می‌شود. بوتان در دمای محیط به شکل گاز است اما با فشرده شدن به مایع تبدیل می‌شود. این خاصیت باعث می‌شود که در کپسول‌های گاز، فندک‌ها و اسپری‌های تحت فشار مورد استفاده قرار گیرد.
از نظر ویژگی‌های فیزیکی، بوتان نقطه جوش پایینی دارد و در دمای حدود -0.5 درجه سانتی گراد به مایع تبدیل می‌شود. به همین دلیل، در هوای سرد عملکرد مناسبی ندارد و بیشتر در مناطق گرم‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گاز بی‌رنگ و بو در حالت خالص نسبت به پروپان انرژی کمتری تولید می‌کند، اما همچنان یک گزینه پرکاربرد برای سوخت گیری وسایل مختلف محسوب می‌شود.
گاز پروپان چیست؟
پروپان یک گاز هیدروکربنی با فرمول C₃H₈ است که در دسته آلکان‌ها قرار دارد. این گاز نیز به‌عنوان یکی از ترکیبات اصلی گاز مایع (LPG) شناخته شده و معمولاً همراه با بوتان در مصارف مختلف خانگی، تجاری و صنعتی به کار می‌رود. پروپان نسبت به بوتان فشار بخار بالاتری دارد و در دماهای پایین‌تر همچنان به شکل گاز باقی می‌ماند، به همین دلیل در مناطق سردسیر عملکرد بهتری دارد.
پروپان در دمای حدود -42 درجه سانتی گراد به مایع تبدیل می‌شود که این ویژگی آن را برای استفاده در شرایط سردتر ایده‌آل می‌کند. این گاز نیز بی‌رنگ و بی‌بو است اما برای افزایش ایمنی، معمولاً ترکیبات بودارکننده به آن افزوده می‌شود. به دلیل داشتن چگالی انرژی بالاتر نسبت به بوتان، سوخت مؤثرتری محسوب شده و در بخش‌هایی مانند گرمایش، پخت‌وپز و سوخت خودروهای گازسوز کاربرد گسترده‌ای دارد.
تفاوت گاز بوتان و پروپان
بوتان و پروپان از نظر ترکیب شیمیایی شباهت زیادی دارند اما تفاوت‌های کلیدی نیز بین آن‌ها وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت گاز بوتان و پروپان نحوه عملکرد آن‌ها در دماهای مختلف است. بوتان تمیزتر می‌سوزد و از نظر میزان انرژی که تولید می‌کند، حدود ۱۲ درصد کارایی بیشتری نسبت به پروپان دارد، اما این برتری تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که دمای محیط، بالاتر از نقطه انجماد باشد.
پروپان، به دلیل نقطه جوش پایین‌تر (حدود ۴۲- درجه سانتی‌گراد)، در دماهای زیر صفر همچنان به راحتی از حالت مایع به گاز تبدیل می‌شود و عملکرد خود را حفظ می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که پروپان انتخاب بهتری برای شرایط آب و هوایی سرد باشد و بتوان آن را در محیط‌های بیرونی نگهداری کرد بدون اینکه نگران یخ زدگی آن بود.
در حالی که بوتان نقطه جوشی نزدیک به صفر درجه سانتی گراد دارد و در دماهای سرد، تبخیر نمی‌شود. در نتیجه، اگر دما کاهش پیدا کند، این گاز نمی‌تواند به‌درستی از مخزن خارج شود و در مصارف گرمایشی یا پخت‌وپز دچار مشکل خواهد شد.
همچنین تفاوت گاز بوتان و پروپان از نظر ذخیره سازی، به دلیل فشار بخار کمتر، نگهداری بوتان آسان‌تر است و معمولاً قیمت ارزان‌تری نسبت به پروپان دارد. با این حال، پروپان گزینه‌ای پایدارتر برای شرایط آب و هوایی متغیر و ذخیره سازی طولانی مدت به حساب می‌آید.
اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که دما به ندرت به زیر صفر می‌رسد، بوتان می‌تواند انتخاب مقرون به صرفه‌تری باشد، اما اگر در محیط‌های سردسیر هستید یا به سوختی نیاز دارید که در تمامی شرایط آب و هوایی عملکرد مناسبی داشته باشد، پروپان گزینه‌ای مطمئن‌تر است.
شباهت‌های گاز بوتان و پروپان
در ادامه اصلی‌ترین شباهت‌های این دو گاز را می‌بینیم:
- هر دو از دسته آلکان‌ها هستند و در ترکیب گاز مایع (LPG) یافت می‌شوند.
- این گازها بی رنگ و بو هستند و به دلیل ایمنی بیشتر، ترکیباتی مانند اتر مرکاپتان به آن‌ها اضافه می‌شود تا در صورت نشتی قابل تشخیص باشند.
- هر دو به راحتی فشرده شده و به حالت مایع در می‌آیند، که این ویژگی امکان ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل آسان آن‌ها را فراهم می‌کند.
- بوتان و پروپان در سوخت‌های گرمایشی، پخت‌وپز و صنعتی استفاده گسترده‌ای دارند.
- از آنجا که هر دو گاز هنگام سوختن دی اکسید کربن و بخار آب تولید می‌کنند، در مقایسه با سوخت‌های فسیلی دیگر، آلودگی کمتری ایجاد می‌کنند و از این نظر سوختی نسبتاً پاک محسوب می‌شوند.
همچنین بخوانید: گاز گلخانه‌ای چیست؟
کاربرد گاز بوتان و پروپان
گاز بوتان بیشتر در فندک‌ها، اجاق‌های کمپینگ، اسپری‌های تحت فشار و برخی بخاری‌های قابل‌حمل استفاده می‌شود. این گاز به دلیل نقطه جوش بالاتر، در مناطقی که دما خیلی پایین نمی‌آید، عملکرد بهتری دارد. همچنین، در ترکیب گاز مایع (LPG) نیز از بوتان استفاده می‌شود، به‌ویژه در فصل‌های گرم‌تر سال که نیازی به فشار بخار بالا نیست. از طرف دیگر، پروپان به دلیل عملکرد بهتر در هوای سرد، در گرمایش منازل، پخت‌وپز، سوخت خودروهای گازسوز و صنایع مختلف مانند ذوب فلزات و تولید مواد شیمیایی کاربرد دارد. این گاز در مناطقی که دمای هوا به شدت کاهش پیدا می‌کند، انتخاب بهتری است، زیرا برخلاف بوتان، در دمای پایین نیز همچنان می‌تواند تبخیر شود و به‌عنوان سوخت استفاده شود.
پروپان یا بوتان؟ کدام پایدارتر است؟
از نظر پایداری فیزیکی و شیمیایی، پروپان و بوتان هر دو گازهای پایدار محسوب می‌شوند و در شرایط عادی به راحتی تجزیه یا اکسید نمی‌شوند. با این حال، پروپان به دلیل فشار بخار بالاتر، در شرایط محیطی سرد و پرفشار، عملکرد بهتری دارد و در این شرایط، پایداری بیشتری نسبت به بوتان از خود نشان می‌دهد.
اگر بحث پایداری از لحاظ ایمنی و ذخیره‌سازی مطرح باشد، بوتان در دمای محیط فشار کمتری ایجاد می‌کند و در نتیجه در سیلندرهای ذخیره‌سازی ایمن‌تر از پروپان نگهداری می‌شود. اما در مجموع، انتخاب بین بوتان و پروپان به شرایط آب‌وهوایی و نوع مصرف بستگی دارد.
سخن پایانی
در نهایت، هم گاز بوتان و هم پروپان از سوخت‌های کارآمد و پرکاربرد به شمار می‌روند که در بسیاری از صنایع و مصارف روزمره نقش اساسی دارند. اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که هوای سردی دارد، پروپان گزینه بهتری خواهد بود، چرا که در دماهای پایین نیز به راحتی تبخیر شده و عملکرد مناسبی دارد. از سوی دیگر، بوتان در شرایط گرم‌تر کارایی بیشتری داشته و به دلیل فشار بخار کمتر، ذخیره سازی و حمل‌ونقل ایمن‌تری دارد. در نتیجه، انتخاب میان این دو گاز کاملاً به شرایط محیطی و نیاز شما بستگی دارد. آشنایی با تفاوت گاز بوتان و پروپان و ویژگی‌های این دو گاز می‌تواند به شما در استفاده بهینه از سوخت‌های گازی کمک کند.