آنچه در این مقاله می خوانید:
متان جزء اصلی بیوگاز و گاز طبیعی است که به عنوان منبع اصلی سوخت، هم در صنعت و هم در داخل کشور استفاده می‌شود. این گاز بی‌رنگ و بی‌بو، اما بسیار قابل اشتعال است، بنابراین برای استفاده در محیط خانه و همچنین در عملیات تجاری، ایده‌آل به‌نظر می‌رسد.
گاز متان در سطوح نسبتاً پایین جو زمین یافت می‌شود و قرار گرفتن در معرض این سطوح، برای سلامت انسان و محیط زیست مضر نیست. با این حال احتمالا اینکه خطرات گاز متان برای طبیعت و انسان ها چقدر است، ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول کرده باشد. به همین دلیل در ادامه ضمن بیان اثر گلخانه ای این گاز، بررسی های لازم در خصوص خطرات متان را انجام می دهیم.
اثر گلخانه ای متان
مولکول متان، کنار دی‌اکسید‌کربن و بخار آب در گروه گاز‌های گلخانه‌ای قرار می‌گیرد، زیرا با جذب انرژی خورشیدی، گرما را در اتمسفر به دام می‌اندازند. این عمل موجب افزایش دمای سطح کره زمین خواهد شد.
متان و تغییرات آب و هوایی
همان‌طور که ذکر کردیم، متان در دسته گاز‌های گلخانه‌ای قرار می‌گیرد و این گاز می‌تواند با به دام انداختن گرما در اتمسفر، موجب تغییر دما شود. همین امر زمینه را برای آب شدن یخچال‌های طبیعی فراهم می‌نماید.
مضرات متان
در صنعت، این گاز در تولید کودهای کشاورزی، پالایش پتروشیمی و در تولید پلاستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. محل دفن زباله و سیستم مدیریت پسماند نیز از منابع گاز متان هستند که معمولاً برای تامین گرمایش و تولید برق استفاده می‌شوند.
خطرات زیست محیطی
در حالی که متان، گازی رایج و مفید است و عموماً برای طیف وسیعی از کاربردها، ایمن در نظر گرفته می‌شود، استفاده از آن بدون خطر نیست و بیشترین تأثیر را بر محیط زیست خواهد داشت.
در حالی که کربن ممکن است بدنام‌ترین و پرتولیدترین گاز گلخانه ای باشد، متان دومین مورد مشکل‌ساز است. انتشار متان معمولاً در سطوح بسیار پایین‌تری نسبت به دی‌اکسید کربن رخ می‌دهد، اما مولکول آن در به دام انداختن گرما داخل جو زمین، 25 برابر موثر‌تر است.
از طرفی متان در آب بسیار محلول است، بنابراین می‌توان به‌راحتی آن را از منابع صنعتی یا مخازن طبیعی مانند یخ‌های منجمد و ذخایر زیرزمینی شست. این گاز پس از شسته شدن، از سطح آب یا خاک تبخیر و به اتمسفر (جایی که تابش خورشید را جذب و به اثر گرمایش کمک می‌کند) وارد می‌شود.
این گاز همچنین در مقادیر بسیار زیاد توسط دام و همچنین فعالیت باکتری‌ها در طی تجزیه مواد زائد، تولید می‌شود. منشأ آن هر چه که باشد، خطرات گاز متان بر محیط زیست و اثر آن ثابت می‌ماند.
در بسیاری از عملیات‌های صنعتی و تجاری، اهمیت بیشتری به مدیریت مسئولانه‌ی این گاز داده می‌شود. اغلب این اقدامات شامل جذب متان برای استفاده به‌عنوان سوخت قابل احتراق است. علیرغم خطرات متان برای محیط زیست، این گاز بسیار تمیز می‌سوزد و نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی، سطوح بسیار کم‌تری از دی‌اکسید‌کربن را تولید می‌کند.
خطر انفجار و اشتعال
متان بسیار قابل احتراق است و هنگامی که اجازه داده شود تا تحت فشار در سیستم‌های تامین آب تجمع یابد، احتمال انفجار افزایش پیدا می‌کند. به عبارتی اگر نشتی برای مدت طولانی مورد توجه قرار نگیرد، اغلب، تنها به کوچکترین منبع احتراق نیاز دارد تا آسیب فاجعه باری به زیرساخت این صنعتی وارد و همچنین خطری جدی برای کارکنان ایجاد کند. البته انفجارها به مناطقی که بیشترین غلظت را دارند، محدود نمی‌شود. اگر گاز به اتاق‌ها یا سازه‌های اطراف نفوذ کرده باشد، آن‌ها نیز در معرض آسیب آتش‌سوزی هستند.
خطرات متان برای انسان
اگر غلظت متان به اندازه‌ی کافی بالا باشد، می‌تواند برای سلامت انسان‌ها و حیوانات، خطرناک باشد. در حالی که متان از نظر فنی غیر سمی است و در سطوح پایین خطری برای زندگی ندارد، اما ممکن است از طریق جانشینی به‌جای اکسیژن، منجر به خفگی شود.
همچنین در نظر گرفتن خطراتی که از کار با متان به وجود می آید نیز مهم است. هنگامی که این گاز از حالت تحت فشار آزاد می‌شود، دمای آن به اندازه‌ای کم می‌گردد که باعث یخ‌زدگی خواهد شد و این صدمات اغلب در صورت عدم رعایت اقدامات احتیاطی بر روی دست‌ها تأثیر می‌گذارد.
درمان مسمومیت با گاز متان
در انسان، علائم قرار گرفتن در معرض سطوح بالای متان شامل حالت تهوع، سردرد، تنگی نفس، درد در قفسه سینه، گفتار نامفهوم، از دست دادن حافظه و اختلال در قضاوت است. متأسفانه، این علائم ممکن است برای مدتی قبل از اقدام نسبت به درمان مسمومیت، مورد توجه قرار نگیرد و منجر به آسیب جدی و گاهی اوقات مرگ شود. در صورت مشاهده این علائم برای درمان فقط باید سریعاً به درمانگاه مراجعه نمایید.
نکات ایمنی کار با این گاز
در هنگام کار با گاز متان حتماً باید به نکات زیر دقت کنید:
- مخازن و سیلندر‌های گاز متان را حتماً باید در جای خشک، خنک و به‌دور از نور خورشید نگهداری نمایید. دقت کنید که حتماً محل نگهداری باید به تهویه مجهز باشد.
- اگر متوجه شدید که شیر سیلندر باز است، هر چه سریع‌تر آن را ببندید و تا زمان پاکسازی کامل محل، از ورود افراد به آن‌جا، جلوگیری نمایید.
- اگر این گاز با پوست بدن، صورت یا چشم‌تان تماس پیدا کرد، هر چه سریع موضع را با آب ولرم بشویید.
- اگر کپسول گاز متان یا سیلندر گاز منفجر شد، می‌توانید برای خاموش کردن آتش آن از دی‌اکسید‌کربن و اسپری آب استفاده کنید.
- اگر در هنگام کار با این گاز و قرار گرفتن در معرض خطرات متان، فردی از همکاران شما دچار خفگی شد، سریعاً او را به هوای آزاد انتقال دهید و در صورتی که به احیای قلبی و تنفس مصنوعی نیاز دارد، این کار را انجام دهید و سریعاً با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
خطرات گاز متان تهران
محققان ناسا در چند ماه گذشته و پس از نصف طیف‌سنج تصویربرداری در یک ایستگاه فضایی موفق شدند 50 ابر ساطع‌کننده‌ی متان را در مناطق مختلفی از جهان شناسایی کنند. یکی از این مناطق در گزارشات اعلام شده، بخش جنوبی تهران بوده است. اگرچه برخی به تکذیب این خبر پرداختند اما اگر این گزارش صحیح باشد، باید هر چه سریع‌تر برای جلوگیری از خطرات متان برای محیط زیست و انسان، اقداماتی انجام گیرد.